کارشناس سیاسی مطرح کرد:کودتای نوژه؛ شکست توطئه‌ای با نقشه بیگانه
به پایگاه خبری تحلیلی «صبح هامون» به نقل از عصر هامون مجتبی قزاق میری در کفتگو با خبرنگار عصرهامون بیان کرد: در تیرماه ۱۳۵۹، تنها یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران با یکی از مهم‌ترین تهدیدهای امنیتی تاریخ خود مواجه شد؛ کودتای نافرجام نوژه. این کودتا، با هدف سرنگونی نظام و بازگرداندن سلطه رژیم پهلوی، از سوی مجموعه‌ای از افسران ارتش، جریان‌های سیاسی مخالف و با حمایت اطلاعاتی و مالی برخی کشورهای خارجی طراحی شده بود.
با وجود پیچیدگی عملیات و گستردگی شبکه عاملان، این توطئه با هوشیاری نیروهای انقلابی و حمایت مردمی ناکام ماند. در این گفتگوی تفصیلی مجتبی قزاق، کارشناس سیاسی به ابعاد پنهان این ماجرا، علل شکست کودتا، و پیامدهای داخلی و منطقه‌ای آن را تحلیل می‌کند.
کودتای نوژه چه اهدافی را دنبال می‌کرد و چگونه طراحی شده بود؟
کودتای نوژه تلاشی برای سرنگونی نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران بود که به دلایل متعددی با شکست مواجه شد. این کودتا با هدف بمباران بیت امام خمینی (ره)، تسخیر مراکز استراتژیک مانند صداوسیما و فرودگاه مهرآباد، و بازگرداندن بختیار به قدرت و نابودی نظام جمهوری اسلامی طراحی شده بود. و پایگاه هوایی نوژه در همدان به عنوان مرکز اصلی عملیات انتخاب شده بود.
چه عواملی باعث شکست این کودتا شد؟
یکی از مهم‌ترین عوامل شکست کودتا، لو رفتن طرح آن در ساعات پایانی پیش از اجرا بود. طبق گفته رهبر انقلاب، یک خلبان جوان نیروی هوایی در نیمه‌شب ۱۷ تیر ۱۳۵۹ با اطلاع‌رسانی به مقامات، از برنامه کودتا پرده برداشت. این افشاگری به سرعت دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی را به حالت آماده‌باش درآورد و امکان واکنش سریع را فراهم کرد. و همچنین نفوذ نیروهای انقلابی در میان کودتاگران و شناسایی تحرکات مشکوک از طریق شبکه‌های اطلاعاتی داخلی، نقش کلیدی در خنثی‌سازی کودتا داشت.
تحلیل امام خمینی (ره) از کودتا چه بود و چه عاملی را در شکست آن مؤثر دانستند؟
امام خمینی (ره) در تحلیل خود تأکید کردند که کودتاگران نظام اسلامی را با دولت‌های بی‌ریشه دیگر مقایسه کردند و از قدرت بسیج مردمی و پیوند عمیق دولت و ملت غافل بودند. حضور گسترده مردم در صحنه و حمایت آن‌ها از نظام، امکان موفقیت کودتا را به شدت کاهش داد.
پیچیدگی‌های طراحی کودتا چگونه بود و چه نقاط ضعفی در آن مشاهده شد؟
کودتای نوژه طرحی بسیار پیچیده بود که شامل هماهنگی میان نیروهای نظامی، خلبانان، و گروه‌های سیاسی بود. این پیچیدگی باعث شد که نقاط ضعف متعددی در اجرا به وجود آید. برخی از کودتاگران به گروه‌های چپ و حزب توده اعتماد کردند و اطلاعات را با آن‌ها به اشتراک گذاشتند، به امید جلب حمایت. این اعتماد نابجا به افشای طرح منجر شد و از نقاط ضعف اصلی کودتا بود. کودتاگران و حامیان خارجی آن‌ها، به‌ویژه آمریکا و سازمان سیا، تصور می‌کردند که نظام جمهوری اسلامی به دلیل شرایط ناپایدار پس از انقلاب و تضعیف ارتش، آسیب‌پذیر است. اما آن‌ها نتوانستند قدرت نیروهای انقلابی و حمایت مردمی را به درستی ارزیابی کنند. برخلاف کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که با موفقیت به دلیل ضعف پایگاه مردمی دولت مصدق همراه بود، کودتای نوژه به دلیل حمایت گسترده مردم از نظام اسلامی ناکام ماند. اگرچه آمریکا و برخی کشورهای منطقه‌ای از کودتا حمایت مالی و اطلاعاتی کردند، اما این حمایت به دلیل ملاحظات سیاسی و ترس از واکنش‌های بین‌المللی محدود بود.
شرایط منطقه‌ای در زمان وقوع کودتای نوژه چگونه بود؟
کودتای نوژه در زمانی رخ داد که منطقه خاورمیانه درگیر تنش‌های ژئوپلیتیکی و رقابت‌های قدرت بود. پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۸، توازن قدرت در منطقه را به هم زده بود. خروج ایران از پیمان سنتو و اعلام عدم تعهد به منافع آمریکا در منطقه، نگرانی‌های جدی برای کشورهای غربی و برخی دولت‌های عربی ایجاد کرده بود. گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد عربستان سعودی و سازمان موساد رژیم صهیونیستی با شناسایی مخالفان انقلاب در ایران، از کودتا حمایت کردند. این حمایت‌ها در راستای نگرانی این کشورها از گسترش نفوذ ایران انقلابی و ایدئولوژی شیعی در منطقه بود. انقلاب اسلامی ایران، به‌عنوان یک پدیده غیرمنتظره، منافع غرب و به ویژه آمریکا را در منطقه به خطر انداخته بود. از دست رفتن ایران به‌عنوان متحد کلیدی آمریکا در خلیج فارس، واشنگتن را به سمت طراحی کودتا برای بازگرداندن یک رژیم همسو سوق داد.
تأثیرات داخلی و منطقه‌ای کودتا چه بود؟
کودتای نوژه نه‌تنها تلاشی برای براندازی نظام جمهوری اسلامی بود، بلکه تأثیرات گسترده‌ای بر معادلات داخلی و منطقه‌ای داشت؛ کودتا به‌عنوان بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر مخالفان خارجی برای بازگرداندن رژیم پهلوی یا ایجاد یک دولت سوسیال‌دموکرات تحت حمایت غرب بود.
خنثی‌سازی کودتا به نظام نوپای ایران اعتماد به نفس بیشتری داد و نشان‌دهنده هوشیاری نهادهای انقلابی به حساب می‌آمد و همچنین به تحکیم پایه‌های نظام در برابر توطئه‌های خارجی کمک کرد. افشای نقش آمریکا و متحدانش، روابط ایران با غرب را بیش‌ازپیش تیره کرد و به تقویت گفتمان ضدآمریکایی در داخل کشور منجر شد.
چه کسانی در طراحی این کودتا نقش داشتند؟
اگرچه کودتا در دوره پس از انقلاب رخ داد، اما برخی از عوامل آن، از جمله افسران ارتش، از بازماندگان رژیم پهلوی بودند که به نظام جدید وفادار نبودند. رژیم پهلوی، به‌ویژه در سال‌های پایانی، با بحران‌های متعددی مواجه بود، از جمله شکاف عمیق بین نخبگان سیاسی و مردم، فساد اقتصادی، نابرابری اجتماعی و سرکوب سیاسی. این مسائل باعث شد گروه‌هایی از نخبگان نظامی و سیاسی رژیم سابق، مانند بختیار و برخی افسران ارتش، پس از انقلاب همچنان به دنبال بازگرداندن نظم پیشین باشند. کودتای نوژه می‌تواند به‌عنوان تلاشی برای احیای بخشی از ساختار سیاسی پیشین تفسیر شود که ریشه در نارضایتی‌های ساختاری دوران پهلوی داشت. کودتای نوژه به طور مستقیم نمی‌تواند نشانه‌ای از بحران‌های ساختاری رژیم پهلوی باشد، زیرا در زمان جمهوری اسلامی رخ داد. بنابراین، کودتای نوژه را می‌توان نتیجه‌ای غیرمستقیم از ناکامی‌های رژیم پهلوی در ایجاد یک نظام سیاسی پایدار و فراگیر دانست.
نقش نیروهای امنیتی و نظامی در مقابله با این کودتا چگونه بود؟
نقش نیروهای امنیتی و نظامی ایران در مواجهه با کودتای نوژه را می‌توان در نظارت و جمع‌آوری اطلاعات دانست و نظام جمهوری اسلامی هنوز در حال تثبیت بود و ارتش به دلیل تغییرات پس از انقلاب، دچار آشفتگی بود. در این شرایط، سپاه پاسداران و کمیته‌های انقلاب نقش کلیدی در نظارت بر فعالیت‌های مشکوک ایفا کردند. بر اساس منابع، اطلاعات سپاه از مدت‌ها قبل فعالیت‌های مشکوک مرتبط با کودتا را رصد می‌کرد. این نظارت شامل شنود مکالمات و شناسایی شبکه‌های مخفی کودتاگران بود.
نحوه کشف و خنثی‌سازی کودتا چگونه انجام شد؟
کمیته اداره دوم ارتش، که وظیفه ضداطلاعات را بر عهده داشت، با همکاری نیروهای امنیتی و اطلاعاتی، نقش مهمی در کشف شبکه کودتا ایفا کرد و با اطلاعات به‌دست‌آمده از طریق شنود و منابع انسانی، امکان شناسایی عوامل اصلی کودتا را فراهم کرد. نقطه عطف کشف کودتا، اطلاعات ارائه‌شده توسط یک خلبان نیروی هوایی بود که مسئول بمباران بیت امام خمینی(ره) بود. او با پشیمانی از تصمیم خود، شبانه به آیت‌الله خامنه‌ای نماینده وقت امام در شورای عالی دفاع، اطلاع داد و جزئیات طرح را فاش کرد. همچنین، یکی از درجه‌داران تیپ ۲۳ نوهد با ارائه اسناد کودتا به کمیته اداره دوم ارتش، اطلاعات تکمیلی ارائه کرد. این اقدامات نشان‌دهنده نقش منابع انسانی در خنثی سازی کودتا بود.
پس از افشای کودتا، چه اقداماتی برای مقابله صورت گرفت؟
پس از افشای طرح کودتا در ۱۸ تیر ۱۳۵۹، تیم‌های عملیاتی متشکل از نیروهای امنیتی، اطلاعاتی، و سپاه پاسداران، عملیات خنثی‌سازی را آغاز کردند؛ پارک لاله تهران، پایگاه نوژه، و جاده‌های منتهی به آن تحت نظارت نیروهای عملیاتی قرار گرفتند. این اقدامات منجر به دستگیری حدود ۶۰۰ نفر از عوامل کودتا، که عمدتاً از نیروهای نظامی بودند، شد.
وفاداری نیروهای انقلابی به آرمان‌های انقلاب و رهبری امام خمینی(ره)، انگیزه اصلی برای اقدامات قاطع علیه کودتاگران بود. این تعهد، به‌ویژه در میان اعضای سپاه و کمیته‌ها، نقش کلیدی در موفقیت عملیات داشت و نقش رهبری امام خمینی(ره) بر وحدت نیروهای مسلح و پرهیز از اختلافات داخلی، عاملی کلیدی در تقویت انسجام نیروهای امنیتی و نظامی بود. این وحدت، برخلاف دوره‌های پیشین، مانع از موفقیت کودتا شد.
در پایان، چه درس‌هایی می‌توان از کودتای نوژه گرفت؟
یکی از نکات برجسته، حمایت گسترده مردم ایران از نظام در برابر فشارهای خارجی بوده است. این نشان می‌دهد که انسجام ملی می‌تواند به‌عنوان یک عامل بازدارنده در برابر تهدیدات خارجی عمل کند. دولت‌مردان باید به پویایی‌های داخلی کشورها، از جمله نقش افکار عمومی و هویت ملی، توجه ویژه‌ای داشته باشند که کشورها باید به‌جای تکیه صرف بر قدرت نظامی، سرمایه‌گذاری بیشتری روی گفت‌وگوهای چندجانبه و میانجی‌گری منطقه‌ای انجام دهند و تحلیلگران باید شبکه پیچیده روابط بین بازیگران را بررسی کنند تا درک بهتری از انگیزه‌ها و استراتژی‌ها داشته باشند.
اهمیت دیپلماسی به نقش مردم در ثبات ملی، پیچیدگی‌های جنگ ترکیبی، شناخت بازیگران، تأثیر اقتصاد بر سیاست، و قدرت رسانه‌ها هستند. تحلیلگران سیاسی امروز باید با رویکردی چندجانبه و با توجه به عوامل گذشته، به بررسی رویدادها بپردازند تا درک عمیق‌تری از تحولات جهانی به دست آورند. این کودتا نه تنها نظام جمهوری اسلامی را در برابر توطئه‌های بعدی مقاوم‌تر کرد، بلکه نشان داد که پیوند عمیق دولت و ملت، بزرگ‌ترین مانع در برابر طرح‌های براندازانه خارجی است.
انتهای خبر/
دیدگاهتان را بنویسید